Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ ОХУ-ын Дорнын эдийн засгийн VII чуулганд оролцож, Эгийн голын усан цахилгаан станцыг гацаанаас гарган, шатахууныг урт хугацаанд тогтвортой үнээр авахаар болсон өнгөрөгч долоо хоногт Монгол Улсад олон чухал үйл явдал болж өнгөрлөө. Ялангуяа эдийн засгийн салбарт олон мэдээ гэгээ татуулав.

Тухайлбал, цар тахлын улмаас хоёр жил хойшилсон 10 дахь жилдээ болж буй “Соаl Mongolia” чуулга уулзалт болж, банкны салбарын эхний хагас жилийн тоймоор салбарын үзүүлэлт харьцангуй тогтвортой, өсөлттэй гарсан зэргийг нэрлэж болно. Энэ дундаас онцлох бас түүхэн гэж тодотгохуйц нэгэн үйл явдал нь өнгөрсөн баасан гарагт /2022.09.09/ болсон Тавантолгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замын нээлт байлаа.

 

Энэхүү төмөр замын нээлтийн ёслолд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, Зам, тээврийн хөгжлийн сайд С.Бямбацогт, Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд Ж.Ганбаатар, Эдийн засаг, хөгжлийн сайд Ч.Хүрэлбаатар, “Тавантолгой төмөр зам” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал Н.Удаанжаргал, “Бодь интернэшнл” ХХК-ийн Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн дарга Д.Баясгалан, гүйцэтгэх захирал Б.Долгормаа болон энэхүү бүтээн байгуулалтад гар бие оролцсон туслан гүйцэтгэгч 600 гаруй аж ахуйн нэгжийн төлөөлөл оролцлоо.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх цар тахалтай, олон улсын геополитикийн хүндрэл бэрхшээлтэй нөхцөл байдалд байсан хэдий ч энэ төмөр замыг товлосон хугацаанд нь ашиглалтад оруулж байгааг онцлоод “Тавантолгой-Гашуунсухайтын энэхүү ган зам бол Монгол Улсын хөгжил дэвшил, хөрөнгө оруулалтын төмөр судас юм. Хөгжлийн энэ зам монголчууд бидэнд өндөр үр ашиг, өргөн боломж нээж, ирээдүйд хөтлөх үүд хаалга байх болно... Энэ төмөр замын бүтээн байгуулалт олон жилийн турш гацаж, экспортын асар их орлого олох боломж, үнэт цаг хугацаа алдаж, улс орны хөгжил дэвшилд үлэмж хохирол учруулсан гашуун түүхийг монголчууд бид хэзээ ч мартах ёсгүй. Эх орныхоо өмнө хүлээсэн үүрэг, даалгаврыг нэр төртэй биелүүлж, түүхэн бүтээн байгуулалтыг сэтгэл, зүтгэл гарган хамтран хэрэгжүүлсэн “Эрдэнэс Тавантолгой” ХК, “Тавантолгой төмөр зам” ХХК, “Бодь интернэшнл” ХХК, “Инкон” ХХК болон дотоод, гадаадын туслан гүйцэтгэгч аж ахуйн нэгж, баялаг бүтээгчиддээ Монголын нийт ард иргэд, Монгол төрийн нэрийн өмнөөс дахин халуун баяр хүргэж, цаашдын ажил үйлсэд нь өндөр амжилт хүсье” хэмээсэн юм. Харин “Тавантолгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замын төсөл”-ийн ерөнхий гүйцэтгэгчээр ажилласан “Бодь интернэшнл” ХХК-ийн Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн дарга Д.Баясгалан “Бид өнөөдөр Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжлийн амин чухал судас болох учиртай, олон жил дуншсан Тавантолгой-Гашуунсухайтын нэгдүгээр зэрэглэлийн, уулзваргүй төмөр замын нээлтэд хүрэлцэн ирээд байна. Тавантолгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замын цогц төслийн ерөнхий гүйцэтгэгчээр ажиллаж, өнөөдөр Монгол Улсын Засгийн газрын өмнөөс захиалагчаар ажилласан “Тавантолгой төмөр зам” ХХК-д нэр төртэйгөөр хүлээлгэн өгч байгаадаа туйлын баяртай байна.

Төслийн ажил дөнгөж эхлээд, талбай дээрх ажил 2020 оны гуравдугаар сарын 1-ний өдөр эхэлснээс хэдхэн хоногийн дараа Монгол Улс цар тахлаас сэргийлж хилээ хааж, улмаар манай хоёр хөрш БНХАУ, ОХУ хилээ хааж, дараа нь 2020 оны арваннэгдүгээр сард Монгол Улсад коронавирус илэрсэн. Ийнхүү урд, хойд хөрш хилээ хааж, олон улсын нислэг зогсож, дотооддоо өвчлөл ихэсч, чанга хөл хорио тогтоосон. Төслийн бараа материалын  80 орчим хувь нь гадаад улсаас импортолж оруулах шаардлага байсан бөгөөд дэлхий дахинд логистик, тээвэрлэлт, ханган нийлүүлэлт саатаж, доголдож, зарим нь бүр зогсож, инфляц нэмэгдэж, шатахуун болон барааны үнийн өсөлттэй зэрэгцэн энэ оны хоёрдугаар сард эхэлсэн Орос-Украины зэвсэгт мөргөлдөөн хойд хөршөөс захиалсан хөдлөх бүрэлдэхүүний нийлүүлэлтэд бэрхшээл бий болгов. Мөн БНХАУ өнөөдрийг хүртэл хилээ бүрэн нээгээгүй байгаа нь бараа, материалын хоцрогдлыг бий болгож, нөгөө талаар нүүрсний экспорт удаан хугацаагаар тасалдсан нь төслийн санхүүжилтэд ноцтой нөлөөллөө. Гэвч “Бодь интернэшнл” ХХК-ийн болон бидний эрхэм хамтран зүтгэгч нар маань цаг үеийн хүнд бэрхшээл, сорилтыг чадахаараа даван туулж, ур чадвар, гүйцэтгэл дээр суурилсан менежменттэй хослуулан төслөө амжилттай хэрэгжүүлснийг өнөөдөр Та бид харж байна.

Энэхүү төслийг хэрэгжүүлэх боломж олгосон Монгол Улсын Засгийн газар, захиалагч “Тавантолгой төмөр зам” ХХК, мөн хамтран ажилласан байгууллагууд, санхүүжүүлсэн Голомт банк, манай төслийн хамт олон Та бүхэнд гүнээ талархаж буйгаа чин сэтгэлийн угаас илэрхийлье. Энэхүү Тавантолгой-Гашуунсухайт төмөр замын цогцолбор төсөл бол олон компани, олон тооны хүмүүсийн хамтын хөдөлмөр, зүтгэлээр бүтсэн гэдгийг тодотгох нь зүйн хэрэг бөгөөд хамгийн гол нь монгол залуус, монголчууд бид өөрсдөө хийж бүтээж чадаж буйг үлгэрлэн харуулж, цаашид илүү их зүйлийг бид өөрсдөө хийж бүтээж чадах хүсэл зоригийг бадраасан. Ингээд монголчууд бид зам дагаж хөгжил гэж билэгшээдэг. Бидний оюун ухаан, хөлс хөдөлмөр шингэсэн энэхүү Тавантолгой-Гашуунсухайт төмөр замын цогцолбор төслийг маань хүлээн авч, энэ ган замаар сая сая тонн ачаа тээвэрлэн Монгол Улсын хөгжилд үнэтэй хувь нэмэр оруулна гэдэгт бид огтхон ч эргэлзэхгүй байна” хэмээсэн.

 

 

Өмнөговь аймгийн Цогтцэций, Баян-Овоо, Ханбогд сумдын нутаг дэвсгэрийг хамран, Тавантолгой уурхайгаас Гашуунсухайт боомт хүртэл үргэлжлэх 233.6 км энэхүү төмөр зам нь Монголын анхны нэгдүгээр зэрэглэлийн, уулзваргүй төмөр зам, мөн 100 хувь монгол инженерүүдийн гараар бүтсэн гэдгээрээ онцлогтой.

Төслийн гүйцэтгэгч “Бодь интернэшнл” компани дээд, доод бүтцийн барилга угсралт, дохиолол холбоо, барилга угсралт, эрчим хүч, хөдлөх бүрэлдэхүүн, хөдлөх бүрэлдэхүүний засварын тоног төхөөрөмж зэрэг зургаан багц ажлыг хийж гүйцэтгэсэн. Дээрх зургаан багц ажлын заримыг нь гаднын улсын компаниудаар хийлгэх байсан боловч цар тахлын улмаас энэ нь боломжгүй болж, монгол залуус зарим техникийг өөрсдөө бүтээж, онлайнаар сургалтад хамрагдаж энэхүү түүхэн бүтээн байгуулалтын ард гарсан байна. Тухайлбал, дохиолол холбоо, хориглолын систем, зам төмрийг уулзваргүй болгох гагнуурын технологи, хөдлөх бүрэлдэхүүн зэрэгт шинэ инноваци нэвтрүүлснийг энд онцлон тэмдэглэе.

Монгол Улсад төмөр зам байгуулагдсанаас хойш “Улаанбаатар төмөр зам” ХНН-ийн ашиглаж байгаа тахир тойрох замын хамгийн бага радиус нь 300 метртэй байгаа аж. Тиймээс жил бүр зам төмрийг солих зэргээр засвар үйлчилгээ их гарч, маш их хүн хүчээр ажил хийдэг байна. Харин Тавантолгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замын хувьд тахир хэсгийн хамгийн бага радиус нь 2500 метр учраас зам төмрийн элэгдэл хамгийн бага байх юм байна. Мөн уулзвартай төмөр замын уулзвар орчим дээр нийт төмөр замын гэмтлийн 80 орчим хувь нь гардаг бол энэхүү төмөр зам нь уулзваргүй учраас ашиглалтын зардал хамгийн бага гарах юм байна. Үүнээс гадна төмөр замын арчилгаа үйлчилгээг нь хялбаршуулах, хүний хүч бага гаргаж, зардал багатай байхын тулд камержуулах, сүүлийн үеийн системээр тоноглох, хэвийн үйл ажиллагааг нь онлайн байдлаар хянах энэ процесс нь бүрэн тоноглогдсон байна. Хэдийгээр төмөр зам барьсан анхны өртөг өндөр байгаа ч урт хугацаандаа илүү өндөр ашигтай байна гэдгийг төслийн ерөнхий гүйцэтгэгч “Бодь интернэшнл” компанийн төсөл хариуцсан дэд захирал Б.Эрдэнэбаяр хэллээ.

Үндэсний хэмжээний томоохон бүтээн байгуулалт болох “Тавантолгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замын цогцолбор төсөл”-д төслийн хөрөнгө оруулагч болон төмөр замыг барьж байгуулах үйлсэд дотоодын 600 гаруй аж ахуйн нэгж, 5000 орчим инженер, техникийн ажилтан хамтран ажилласан байна. Монгол Улсын Хөдөлмөрийн баатар,  Монгол, Оросын хүндэт төмөр замчин Р.Раш нээлтийн ёслолд оролцохдоо “Би монголчууд, төмөр замчид, монгол залуусаараа маш их бахархаж байна. Бүтээн байгуулалтад Монголын шилдэг залуус, сор болсон эрдэмтэд ажилласан. Энэ төмөр зам бол монголчуудын гараар хийсэн ажил биш монголчуудын оюунаар бүтээсэн ажил юм. Дэлхий өнөөдөр биднийг гайхаж харж байна” хэмээсэн юм.

 

 

Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх “Тавантолгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр замын бүтээн байгуулалт олон жилийн турш гацаж, экспортын асар их орлого олох боломж, үнэт цаг хугацаа алдаж, улс орны хөгжил дэвшилд үлэмж хохирол учруулсан гашуун түүхийг монголчууд бид хэзээ ч мартах ёсгүй” хэмээн онцолсон.

Монгол Улсын нийт экспортын 90 гаруй хувийг эзэлдэг уул уурхайн голлох бүтээгдэхүүн болох зэс, коксжсон нүүрсний экспортын 50 орчим хувийг Гашуунсухайт боомт дангаараа эзэлдэг билээ. Тэгвэл энэхүү төмөр зам ашиглалтад орсноор БНХАУ руу экспортлох нүүрс тээврийн өртөг тонн тутамд 4-5 дахин буурч буй юм байна. Тиймээс Монгол Улсын уул уурхайн компаниуд дэлхийн зах зээлд хямд үнээр өрсөлдөх боломж бүрдэж, БНХАУ төдийгүй тус улсын далайн боомтуудаар дамжин гуравдагч орон руу тээвэрлэлт хийх боломжтой болж буй аж.

Эдийн засгийн үр өгөөжөөс гадна малын бэлчээр, тоосжилт, дуу шуугиан, хөрс болон агаарын бохирдолд маш их хэмжээний эерэг нөлөөлөл авчирч буйг Өмнөговь аймгийн ИТХ-ын дарга Б.Бадраа хэлж байв. Түүний хэлж буйгаар автозамын тээвэрлэлт буурснаар бэлчээрийн доройтол, тоосжилт, дуу чимээ, хөрс агаарын бохирдол зэрэг экологийн хохирол 70 гаруй хувиар буурах тооцоо судалгаа гарсан байна. Мөн тэрээр энэхүү бүтээн байгуулалтыг дагаж шинээр ажлын байр бий болохоос гадна орон нутагт үйлчилгээний байгууллагууд өсөн нэмэгдэж, иргэдийн өрхийн орлого нэмэгдэн орон нутгийн эмнэлгийн үйлчилгээ, харилцаа холбоонд олон эерэг өөрчлөлт гарна гэдгийг хэлж байлаа.

Олон жилийн турш гацсан Тавантолгой-Гашуунсухайт чиглэлийн төмөр зам ийнхүү ашиглалтад орлоо. Гэхдээ тодотгомоор нэг зүйл энд байна. Ерөнхийлөгчийн “Галбын говьд зурайсан ган зам” хэмээн нэрлэсэн энэхүү төмөр замыг монголчууд 100 хувь өөрсдийн гар, оюун санаагаар бүтээж, цар тахлын хүнд нөхцөлд цаг хугацаандаа ашиглалтад оруулж чадсан нь яалт ч үгүй бахархам байлаа. Энэ бүтээн байгуулалт биднийг дэлхийтэй хөл нийлүүлж буйг, монгол инженерүүд ямар чансаатайг, цар тахлын үед хэрхэн зөв менежмент хийхийг, монгол ажилтнууд хэрхэн хариуцлагатай ажиллаж товлосон хугацаандаа бүтээн байгуулалтаа чанартай дуусгаж чадахыг харууллаа.